List en bedrog

De roep van de Koekoek is weer alom te horen! Duizenden kilometers hebben deze vogels gevlogen in het voorjaar, om zich in ons land te komen voortplanten. De koekoek is grijs van kleur en doet wat denken aan een sperwer. De vogel dankt zijn naam aan het geluid dat hij voortbrengt. Met uitzondering van de poolstreken zijn overal ter wereld leden van de koekoeksfamilie te vinden. Hier in ons land kun je ze in het buitengebied veelvuldig horen maar zien doe je ze zelden.

De vogel leeft in parkachtige, open landschappen maar ook in moerasachtige gebieden, als daar maar genoeg bomen staan. Als je een koekoek hoort roepen, is dat altijd een man. Het vrouwtje houdt zich wijselijk muisstil en zoekt in het geniep naar een passend nest om haar ei in te leggen. Zelf begint ze niet aan de klus van wekenlang op eieren zitten en kindertjes voeren, dat besteedt ze uit aan andere vogels die er ongewild de dupe van worden. Ze legt tien tot twaalf eieren en die stopt ze allemaal in een ander nest, bijvoorbeeld dat van een graspieper, heggemus, roodborst, kleine karekiet of winterkoning. Het echtpaar koekoek gaat daarbij met veel overleg te werk: in de periode dat er geschikte nesten gebouwd worden, blijft het koekoekswijfje nauwlettend in de gaten houden wanneer daar eitjes in worden gelegd. Zodra er een paar zijn, legt ze haar eigen ei erbij. Manlief helpt haar daarbij door de gastvogel af te leiden, waarna het vrouwtje binnen tien seconden haar ei in het nest deponeert. Deze procedure herhaalt zich elke twee dagen want en koekoekwijfje legt maar liefst 10 tot 15 eieren. Als ze haar eigen ei in andermans nest legt, gooit ze een van de al aanwezige eieren eruit, zodat het aantal gelijk blijft. Heel slim wordt kleur en tekening van de eischaal aangepast aan dat van de eitjes van de feitelijke nestbouwer. Alhoewel in ons land wel 15-20 verschillende kleuren worden geproduceerd door de diverse koekoeken, kan toch een individueel wijfje gedurende haar leven maar één enkele kleur produceren en ze zoekt daarbij een passend vogellegsel uit. Opmerkelijk is dat in het nest van een heggemus de kleur van het koekoeksei niet wordt aangepast; de heggemus blijkt het verschil niet te zien.

Het ei komt uit nadat het een dag of twaalf is bebroed door de pleegvogel. Een wonderlijk instinct drijft de jonge koekoek ertoe om de concurrerende jongen en resterende eieren stuk voor stuk het nest uit te werken zodat het zelf alle voedsel krijgt. En dat is ook wel nodig want het jong groeit al snel de pan uit. De waardvogels werken zich een ongeluk om alle voer aan te slepen en moeten na verloop van tijd bovenop het koekoeksjong gaan staan om het voer in diens bek te stoppen. Het jong moet eten wat de pot schaft. Als de koekoek volwassen is, eet hij bij voorkeur grote, giftige harige rupsen, bijvoorbeeld die van de beervlinder. Die worden door andere vogels niet gegeten.

Al met al is het een opmerkelijk iets dat de pleegvogels niet in de gaten hebben dat ze iets grootbrengen dat totaal niet op de eigen jongen lijkt. Onderzoekers hebben eens vastgesteld dat het bedelgeluid van een jonge koekoek lijkt op een heel nest jongen van de pleegvogel. Dat zet deze vogels aan tot onvermoeid aanvoeren van voedsel. Ook is gebleken dat gastvogels nooit een nest met een koekoeksjong erin verlaten; ze gaan door tot de jonge koekoek is uitgevlogen. Blijkbaar wekt de jonge koekoek een enorme drang op tot voeren en grootbrengen.
In mei en juni kunnen we het markante geroep van de koekoek horen, daarna doet de vogel er het zwijgen toe. Tegen augustus vliegen de volwassen exemplaren alweer naar hun winterverblijven in 0ost-Afrika. Elke vogel doet dat op zijn eigen houtje, en niet in groepen zoals bij andere vogels vaak gebeurt. De jongen volgen in de herfst. Als je er eens goed over nadenkt, is dit een ongelooflijke prestatie. De jonge vogels zijn pas een paar weken oud als ze op trektocht gaan en het is raadselachtig hoe ze tijdens die enorme afstand de weg weten te vinden. Van hun ouders hebben ze het niet kunnen leren.
In ons land is de Europese koekoek de enige soort die zijn jongen door andere vogels laat grootbrengen. Wereldwijd komt dit verschijnsel voor bij ongeveer tachtig vogelsoorten. Om de een of andere reden vinden wij mensen het leuk om de koekoek in mei weer te horen. Het geeft ons een echt lentegevoel. Geniet er nog maar even van, het is al snel weer voorbij!

Column natuurprogramma RTV Veluwezoom

Geen opmerkingen:

Een reactie posten